Franciszek Jóźwicki
Węgry to kraj którego historia potrafi zadziwiać swoja historią oraz kulturą. Wspólna przyjaźń naszych narodów opiera się na fundamentach celów politycznych w regionie od średniowiecza, można nawet zaryzykować stwierdzenie, że od samych początków zorganizowanej państwowości. Jak zatem dokładnie wyglądał początek państwowości węgierskiej w symbolice politycznej?
Metodologia powyższego artykułu wzoruje się na serii filmów popularnonaukowych pt.: „Symbole polityczne” autorstwa prof. Jacka Bartyzela, których celem było przybliżenie kodu kulturowego, społecznego i politycznego poszczególnych podmiotów ważnych dla cywilizacji łacińskiej.
Wykonanie artykułu nie byłoby możliwe bez pomocy materialnej Instytutu Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka w postaci przydzielenia autorowi stypendium w roku 2021 za osiągnięcia i inicjatywy podejmowane na rzecz współpracy polsko-węgierskiej.
Z punktu widzenia historycznego zawsze roztrząsanym argumentem i przykładem pozostają początki narodów. Tym co wpływa na pełne ujęcie i przedstawienie oceny rozpoczęcia działalności państwa są warunki geopolityczne w których państwo zaczyna działać. To co jednak przebija się do szerszej narracji jest związane ze sprawą tego jak naród sam chce siebie postrzegać i jak postrzegać mają go obcy. Możemy mówić o zmianie wykładni narracji, jednakże prawda jest tak, że raz ustalona treść legendy zapisana w ludowej pamięci jest bardzo ciężka do poddana zmianie.
Jednym z najważniejszych aspektów jest legenda o pochodzeniu Węgrów od Hunów lub wywodzenia się Węgrów i Hunów z jednego pnia. Wśród ludowych opowieści węgierskich funkcjonuje znana legenda o dwóch braciach: Hunorze i Magorze. Jej obecność prezentuje pewien program polityczny Węgrów w okresie formowania się państwa oraz zdolności odwołania się do poprzednich mieszkańców Panonii. Nazewnictwo Węgier w innych językach: Hungary, Ungarn, Ungheria, czy nawet łacińskie Hungaria pokazuje silne konotacje do żywiołu huńskiego. Jest to zabieg, który zrównanie nazewnictwa Węgrów z Hunami skojarzył już na resztą historii.
Inna nazwa Węgrów to Madziarowie – jest to określeniem wewnętrznym Węgrów pochodzącym z rodu Almosa i Arpada, jednych z dowódców siedmiu wodzów węgierskich podczas zdobywania ojczyzny. Słowo „Madziar” w wielu językach stosuje się zamiennie ze słowem Węgier, co pozwala na zbudowanie różnorodnego nazewnictwa. Przyjęło się, że jest to określenie wyrażające sympatię, przykładowo mówiąc o naszych bratankach z południa per Madziarzy, czy też za granicą na przykładzie złotej węgierskiej jedenastki (drużyny w piłkę nożną) mighty magyars.
Honfoglalás to najważniejsza legenda z punktu widzenia genezy państwa węgierskiego, a co za tym idzie migracji z Etelközu do Panonii. Zajmowanie ojczyzny poświadczone jest nie tylko przez węgierską etnografię lecz także historyków ościennych. Spójność podań z legendą potrafi niejednokrotnie zadziwić. Węgrzy wypchnięci przez hordy Pieczyngów ze stepu związują swoje siedem rodów przysięgą krwi, co znajduje także odzwierciedlenie we wczesnej fladze Węgier – 4 białych i 4 czerwonych pasów. Dopiero symbolika węgierskiego powstania narodowego w 1848 roku zmieniła postrzeganie flagi, standaryzując ją i do pasa białego oraz czerwonego dodając kolor zielony – nadzieję.
Poczesne miejsce w węgierskiej symbolice i ikonografii zajmuje Turul – totemiczny ptak Arpadów – który w legendzie o zajmowaniu ojczyzny odgrywa także rolę przewodnika Węgrów do Panonii. Symbol Turula tak mocno zrósł się z węgierską symboliką narodową, że kojarzony jest on z początkami Węgierskiego państwa prawie tak samo jak symbol Korony Św. Stefana. Ponadto ptak wykorzystywany jest także jako symbol ruchów nacjonalistycznych.
Po zakończeniu się epoki łupieżczych rozbojów Węgrzy rozpoczynają osiadły tryb życia formując państwo na wzór feudalnych państw zachodnich. Królestwo Węgier i koronacja św. Stefana jest swego rodzaju przypieczętowaniem tego etapu. Wydarzeniem, które otwiera Węgry na względy europejskie i cywilizuje w sposób łaciński ich turańskie zapędy jest Chrzest Gézy, zwany także chrztem Węgier. Wydarzenie to miało miejsce w 974 roku. Rola, która odgrywa tutaj pierwszy koronowany przez papieża król Węgier – św. Stefan – jest niebywała, gdyż to on w imię zaprowadzenia porządków chrześcijańskich jedna władzę i centralizuje Węgry w swojej osobie. Działania św. Stefana jako króla, prowadzenie przez niego procesu chrystianizacji oraz przekształcenie państwa sprawiło, że Węgry ustabilizowały swoją pozycję w świecie łacińskim. Przewrotnie można nawet stwierdzić, że następujące po śmierci Stefana wojny o sukcesję tronu węgierskiego wśród zachodnich postaci dobitnie tego dowodzą. Oddzielną postacią w historii Węgier jest natomiast św. Emeryk, który jako syn królewski osiągnął nimb świętości umierając w młodym wieku. W bardzo krótkim czasie Węgry zyskują 3 patronów – Matka Boska, św. Stefan i św. Emeryk – a ich liczba będzie stale wzrastać. Reprezentacja świętych zostanie także doceniona w przyszłości.
Mariaország to węgierska koncepcja polityczna za której twórcę możemy uznać spokojnie św. Stefana. Łączy się zatem ona nieodzownie z Koroną Św. Stefana oraz rozumieniem władzy na terenie od Chorwacji do Karpat. Św. Stefan w podzięce za ocalenie jego władzy oddał całe Węgry w opiece Matki Boskiej koronując ją na Królową Węgier. Mariaország wiec jest koncepcją Regnum Marianum, czyli Królestwa Maryi. Jest to o tyle ważne, że w późniejszych wiekach ta koncepcja oddziaływać będzie tak silnie na państwa ościenne, że uciekający z podbitej przez Turków Budy paulini założą klasztor na Jasnej Górze, którego obrona stanie się zarzewiem do koronacji Matki Boskiej Królową Polski.
Bez ogródek należy twierdzić, że najważniejszym symbolem politycznym dla Węgrów pozostaje Korona Św. Stefana, której wymowa jest nie tylko dosłowna (jako atrybut władzy) ale także dotyczy władztwa Węgierskiego, które roztaczało się w basenie karpackim pod panowaniem Arpadów. W przeciwieństwie do Turula Korona Św. Stefana jako symbol wykorzystywana jest przez ruchy konserwatywne, republikańskie i monarchistyczne.
Węgierskie Królestwo koronowane przez papieża staje się pełnoprawnym władztwem i nośnikiem kultury łacińskiej. Węgry wchodzą w skład Europy, a ich zdaniem, wraz z postępującą konsolidacją, zaczynają coraz bardziej liczyć się na arenie politycznej. Bardzo znaczące są tutaj koncepcje polityczne w regionie, oparcie się na Polsce i próba równoważenia sił Cesarstwa Niemieckiego oraz Czech.
Św. Władysław to postać praktycznie tak samo ważna jak i ciekawa dla historii Węgier jak św. Stefan. To on staje się miarą chrystianizacji Węgier i dopina dzieła św. Stefana. Ponadto rozwija system parafii do tego stopnia, że dostęp do wiary i sakramentów przestaje być na Węgrzech problemem. Św. Władysław jako syn Polki uważany jest za postać na której można się oprzeć budując przyjaźń polsko-węgierską, a jego działania mające na celu zintensyfikować nasze relacje w średniowieczu (przyjęcie króla Bolesława Śmiałego) pozostają nieocenione. Wśród niektórych badaczy można nawet doszukiwać się pewników dotyczących znajomości przez św. Władysława języka polskiego, ze względu na matkę. Ponadto na Węgrzech staje się symbolem władcy sprawiedliwego, silnego i dobrego, który tępi pogaństwo i stosuje wobec swoich wrogów miłosierdzie.
Rewolucja naukowa i rozwój cywilizacyjny Węgry zawdzięczają także innemu królowi – Kalámanowi I Uczonemu. Był to król który swoją przenikliwością i umiejętnością prowadzenia polityki kontynuował dobrą passe zapoczątkowaną przez św. Władysława. Pomimo nałożenia ogromnych zobowiązań wojskowo-finansowych na szlachtę Kaláman I utworzył zorganizowane ciało doradcze, które pozwalało szlachcie brać udział w życiu królestwa Węgier. Nie można jednoznacznie powiedzieć, że pod rządami dynastii Arpadów Węgry zawsze się rozwijały, jednakże zestawienie tych dwóch władców to na pewno przesilenie w rozwoju królestwa.
Niebywałym przykładem ograniczenia własnych wpływów królewskich na rzecz szlachty była Złota Bulla Andrzej II. Przywilej ten nadał coś na kształt złotej wolności dla warstwy szlacheckiej, a co za tym idzie rozpoczyna na Węgrzech proces usamodzielniania się szlachty. Właśnie na ten dokument powoływać się będą szlachcice polscy podczas projektowania Złotej Wolności Szlacheckiej. Ta specyfika charakteryzuje się tym, że to właśnie władcy z kręgu węgierskiego wpływający na Koronę Królestwa Polskiego będą bardziej skorzy do ustępstw na rzecz szlachty.
Ważne jest aby nie umknęło nam, że każdy z tych symboli jest swego rodzaju przystankiem na drodze do pełnej konstrukcji składającej się na charakter narodowy Węgrów. Są to bowiem symbole dotykające nie tylko przeżyć narodowych, ale także poszczególnych elementów duszy węgierskiej.
*
Artykuł ukazał się pierwotnie na portalu Katedry Hungarystyki Uniwersytetu Warszawskiego Magyazyn.pl.
Publikacja na portalu PolakWegier.pl za zgodą autora.
Zdjęcie główne: User:CSvBibra – File:Crown, Sword and Globus Cruciger of Hungary.jpg by User:Schopenhauer, User:Qorilla, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9551663
